सोंनाय - 1. फिननाय लिर
(क) समाजारि जेंना होनब्ला मा बुजियो ?
फिननाय : समाजारि जेंना होनोब्ला जों बेखौनो बुजिनो हायोदि माखासे जाहोग्रानि गोहोमाव जोंनि समाजारि जिउनि आबहावाया खहा जानाय । बेनि जाहोनाव जों समाजाव जेंना गया जासे खामानि मावना सिगांलांनायाव असुबिदा मोनो । हिन्जावा जोबनो गैयि दुखु जारलायाव सहायनांगौ जायो। समाजनि बयबो सुबुं जानो बे खान्थिनि बेरेखा जाउननि फारजाथाव फारसे सांग्रां जानांगोन । हिन्जावफोरा आरजाथाव सोलोंथाइजों लेखा रोनानै गाव सोनारनाय जायोब्ला समाजनिफ्राय बे खान्थिया गमामायै जानगार जागोन।
सोनाय - 6 समाजारि जेंनाखौ बोत्रांनायाव खौसेथिनि बिफावा मा लिर।
फिन्नाय : समाज थायोब्ला जेंना थाखायो। बे जेंनाफोरखौ गोजोनै
सुस्रांनायावसो जों नाजानाया मोजां । जेंनाफोरा गोबाव सानसिम थाबाय
थायोब्ला समाजाव गोजोनगैयि सोमजियो । बेफोरखौ जानगारहोनो
हायोब्लासो जोंनि समाजारि जिउआ समायना जागोन। राइजोनि गेजेराव
थानाय सांग्रांथि, हेफाजाब होलायनाय, गावजोंगाव बुजिलायनाय, गोसो
गोरबोजों अनलायनाय, फोथायनाय, नागारलायनायनि गोसो आरि सुबुंथि
गुनफोरा समाजाव खौसेथि सोमजिखांहोनायाव मदद होयो । जोंनि समाजारि
जेंनाफोरनि सुत्रांनायनि बिथिडाव बेफोर एंगारजाथावि जाउन हिसाबै बिहोमा
जगायनो हागौ ।
गुबुनाथं लेखारोङि गथ' मावदांसा आरि बिब्दि माखासे समाजारि जेंना
दङ' जायफोरखौ जों सुस्रांनो हाया। सरकारि आइन, गावगोसो सिबिग्रा आफाद
आरिनि हेफाजाबाव बिब्दि समाजारि जेंनाफोरखौ सुस्रांनो हायो । समाजारि
जिउखौ गोजोन आरो जौगा होनायनि बिधिडाव जोंनि साफ्रोमबोआनो माखासे
मावथारनांगौ हाबा दं। जों बयबो गोरोबना खौसे जानानै हिंसा, सुथुरामि,
नुगैलायनाखौ नागारना मोनसे गोगो समाज दानो हागौ ।
होफादेरनाय सोंनायनि फिननाय
सनाय-1 समाज होनोब्ला मा बुजियो ?
फन्नाय : समाज होनोब्ला बिब्दि मोनसे सुबुं जथाइखौ बुजियो जेराव
साफ्रोमबो मानसिया सासेया गुबुन सासेनि लोगोआव गावजों गाव होनाय-
121
(ख) समाजाव खौसेथि दानायाव बबेफोर गुननि गोनां जायो ?
फिननाय : समाजाव खौसेथि दानायाव माखासे सुबुंधि गुनफोरा गोनांधार -
जेरै- समाजनि साफ्रोमबो गोरोबलायनाय, अनलायनाय, हेफाजाब- मदद
होलायनाय, बुजिलायनाय, समबद खालामनाय, बिसुखेथि आरो बिदा बिर्फ
सानलायनाय, फोथायनाय बाइदि ।
(ग) समाजारि जेंनाफोरा मा मा ?
फिननाय : जोंनि समाजारि जेंनाफोरा जादों - सोमसि फोथायनाय, अगेन
आसारखान्थि, आथोन फारागथि, गथ' मावदांसा, जोथोब खान्थि, लेखा-फरा
रोङि फेग्रा मुवा बाहायनाय, उन्दै बैसोनि हाबा एबा जुलि; निखाउरिथि,
हान्था मेलानि मोजां राहा गयि बाइदि।
(घ) समाजारि जेंना सोमजिनायाव बबेफोर जाहोग्राया थुलुंगा होयो ?
फिननाय : समाजारि जेंना सोमजिनायाव बिहोमा होनाय जाउनफोरा जादों
117
लोगो बिजाब जों आरो जोंनि आबहावा (FOR CLASS - V)
मानसिनि गेजेराव फारागथि, गोजौ-गाहाय सानलायनाय, गोसोजों
अनलायनायनि आंखाल, फोथायथिनि आंखाल, लेखा रोडि, निखाउरिथि,
खोमसि फोथायथि आरि ।
(घ) समाजारि जेंना सोमजिनायाव बबेफोर जाहोग्राया थुलुंगा होयो ?
फिननाय : समाजारि जेंना सोमजिनायाव बिहोमा होनाय जाउनफोरा जादाँ
मानसिनि गेजेराव फारागथि, गोजौ गाहाय सानलायनाय, गोसोजों
अनलायनायनि आंखाल, फोथायथिनि आंखाल, लेखा रोडि, निखाउरिथि,
खोमसि फोथायथि आरि।
सोंनाय - 2. लांदा जायगा आबुं खालाम -
(क) जों बयबो .
(ख)
खुंना थांना थायो ।
आ जाबाय समाजनि मोनसे थाखोनि मानसिनि गोरोन्धि
सानखांथाइ ।
(ग) जेंनाया गोबाव सान थायोब्ला समाजाव
. सोमजियो ।
(घ) राइजोनि सांग्रांथि आरो
नडाब्ला जेबो जेंनाया बोस्त्रांजाया ।
(ङ) लिरनो-फरायनो रोङिसुबुंखानो.
सुबुं होनो ।
फिननाय : (क) समाज (ख) खोमसि फोथायनाया (ग) गोजोन गैयि
(घ) हेफाजाब (ङ) लेखा रोङि ।
सोंनाय - 3. 'क' बाहागोजों 'ख' बाहागोखौ गोरोब हो
क
खोमसि फोथायनायनि जेबो
न 'खरनि राडारि आंखालनि
ख
गथ' मावदांसा सोमजियो
समाजारि जेंना
फारागथि, गथ' मावदांसा आरिया
बिगियानारि बिथा गैया
थाखाय
खोमसि फोथायनाय, आथोन-
118
लोगो बिजाब जो आरो जोंनि आबहावा (FOR CLASS-V),
फिन्नाय :
क
खोमसि फोथायनायनि जेबो
न 'खरनि राडार आंखालनि
थाखाय
खोमसि फोथायनाय, आथोन-
फारागथि, गथ मावदांसा आरिया
ख
बिगियानारि बिधा गैया
गथ' दावदांसा सोमजियो
समाजारि जेंना ।
सोंनाय - 4. गोरोन्थि बाथ्राफोरखौ गेबेडै लिर -
(क) गामि पन्सायत आरो बाइदि रोखोम गाव हारसिङ गोसो जानानै
मावग्रा गौथुमफोरा समाजारि जेंनाफोरखौ बोत्रांनायाव मदद
खालामनो हायो ।
(ख) अगेन-आसर खान्थिनिफ्राय समाजा खहा जाया ।
(ग) आथोन फारागथिया जाबाय समाजनि मोनसे जेंना नडा।
(घ) लेखा-रोडिया समाजनिफ्राय खोमसि फोथायनाय आरो अगेन-
खान्थिफोरखौ जानगार होनो हायो ।
(ङ) रां-खाउरिनि आंखल जायोब्ला हौवासा - हिन्जावसाफोरखौ
मावदांसा साजायनानै आरजिनो होनांगौ ।
फिननाय : (क) गेबें,
(ख) गोरोन्थि। अगेन- आसार खान्थिनिफ्राय समाजा खहा जायो ।
(ग) गोरोन्थि। आथोन-फारागथिया जाबाय समाजनि मोनसे जेंना।
(घ) गोरोन्थि। लेखा - रोडिया समाजनिफ्राय खोमसि फोथायनाय आरो अगेन
खान्थिफोरखौ जानगार होनो हाया।
(ङ) गोरोन्थि । रां-खाउरिनि आंखाल जायोब्ला हैवासा-हिन्जावसाफोरखौ
मावदांसा साजायनानै आरजिनो होनाडा ।
119
लोगो बिजाब जों आरो जोंनि आबहावा (FOR CLASS - V)
सोंनाय - 5. सुंद 'यै लिर -
(क) खोमसि फोथायनाय
(ख) अगेन आसार - खान्थि
(ग) जोथोब ।
फिननाय : (क) खोमसि फोथायनाय : खोमसि फोथायनाया जाबाय
समाजनि मोनसे थाखोनि मानसिफोरनि माखासे गोरोन्थि साननाय । माबेबा
मोनसे आयदानि सोमोन्दै मोजा आनजाद खालामालासिनो आरो गुदि खिथा
नायबिजिरालासिनो नंथारगौ होनना फोथायना लानायखौनो खोमसि
फोथायनाय होनना बुंनाय जायो । बिदिन्थि महरै हान्थिनाय समाव सिगांजों
माउजि बारस 'लाङोब्ला खैफोंदगोनां सिन दिन्थिदों होनना फोथायो ।
बिब्दिनो भुत आरो दायनाखौ फोथायनाय आरि । सरासनम्रायै रांखान्थि
बिथिडाव उनजानानै थानाय ओनसोलनि एबा लेखा रोङि सुबुंनि गेजेराव
बिब्दि खोमसि फोथायनाय नुजाथियो ।
(ख) अगेन आसार-खान्थि : माखासे अगेन आसार-खान्थिया
जादों जिबौ सौवोब्ला अजा लिंहरना सोखाथाइ लानाय, सोरबा बेराम
जायोब्ला अजा लिंहरना मोन्थोरनि हेफाजाबै जारिनानै बेरामखौ सोखानो
नाजानाय आरि । बिब्दि गोरोन्थि साननायनि सिङाव थानानै मानसिया
आरजाथाव सोखाथाइ मोनालासिनो अबथिरा थैनो गोनां जायो ।
(ग) जोथोब : जुलिनि समाव हिन्जाव गादानजों लोगोसे
हरफानाय मुवा बेसादखौनो जोथोब होननाय जायो। बिमा-बिफाया फिसाजो
सासेनो गोदान न'खर गंसेयाव जाहाथे जेबो असुबिदायाव गोग्लैया जासे
सोलिनो थाखाय माखासे गोनां मुवा-बेसादखौ जोथोब हिसाबै लोगोआव
हरफायो। बेयो मोनसे समाजारि खान्थि । गोदोनिफ्राय समाजाव जोथोब
खान्थि सोलिगासिनो दङ'ब्लाबो बेयो जेबो समाजारि जेंना सोमजि होवाखै
मोन। नाथाय माब्लाबा हौवा गोदाननि न 'खरा गोबांसिन जोथोब दाबि
खालामनाय नुनो मोनो आरो बिनाय बादियै होनो हायाब्ला जुलिनि उनाव
120
लोगो बिजाब जो आरो जोंनि आबहावा (FOR CLASS V)
wwwww
हिन्जावा जोबनो गैयि दुखु जारलायाव सहायनांगी जायो। समाजनि बयबो
सुबुं जानो बे खान्थिनि बेरेखा जाउननि फारजाथाव फारसे सांग्रां जानांगोन ।
हिन्जावफोरा आरजाथाव सोलोंथाइजों लेखा रोंनाने गाव सोनारनाय जायोब्ला
समाजनिफ्राय बे खान्थिया गमामायै जानगार जागोन।
सोंनाय - 6 समाजारि जेंनाखौ बोत्रांनायाव खौसेथिनि बिफावा मा लिर।
फिन्नाय : समाज थायोब्ला जेंना थाखायो । बे जेंनाफोरखौ गोजोनै
सुस्रांनायावसो जों नाजानाया मोजां । जेंनाफोरा गोबाव सानसिम थाबाय
थायोब्ला समाजाव गोजोनगैयि सोमजियो । बेफोरखौ जानगारहोनो
हायोब्लासो जोंनि समाजारि जिउआ समायना जागोन। राइजोनि गेजेराव
थानाय सांग्रांथि, हेफाजाब होलायनाय, गावजोंगाव बुजिलायनाय, गोसो
गोरबोजों अनलायनाय, फोथायनाय, नागारलायनायनि गोसो आरि सुबुंथि
गुनफोरा समाजाव खौसेथि सोमजिखांहोनायाव मदद होयो । जोंनि समाजारि
जेंनाफोरनि सुखांनायनि बिथिडाव बेफोर एंगारजाथावि जाउन हिसाबै बिहोमा
जगायनो हागौ।'
गुबुनाथं लेखारोङि गथ' मावदांसा आरि बिब्दि माखासे समाजारि जेंना
दङ' जायफोरखौ जों सुम्रांनो हाया। सरकारि आइन, गावगोसो सिबिग्रा आफाद
आरिनि हेफाजाबाव बिब्दि समाजारि जेंनाफोरखौ सुस्रांनो हायो । समाजारि
जिउखौ गोजोन आरो जौगा होनायनि बिथिडाव जोंनि साफ्रोमबोआनो माखासे
मावथारनांगौ हाबा दं। जों बयबो गोरोबना खौसे जानानै हिंसा, सुथुरामि,
मुगैलायनाखौ नागारना मोनसे गोगो समाज दानो हागौ ।
होफादेरनाय सोंनायनि फिननाय
मोंनाय-1 समाज होनोब्ला मा बुजियो ?
फिन्नाय : समाज होनोब्ला बिब्दि मोनसे सुबुं जथाइखौ बुजियो जेराव
साफ्रोमबो मानसिया सासेया गुबुन सासेनि लोगोआव गावजों गाव होना -
121
121
लोगो विज्ञान जो आरो जोनि आवाFOR CHASS
लानाय, गोरोबलायनाय नेम-खान्थिनि गेजेरजों सोलिना बयबो सुबुनि
जौगानायनि थाखाय गाव गावनि मावनोगोनां आरो विबानखौ फालिला ।
सोंनाय - 2 समाजखौ जों मानो एंगारनो हाया ?
फिन्नाय : जों बयबो समाज दानानै थायो । समाजखौ एंगारनानै जों थानो
हाया। बेनिथाखायनो जों समाजाव माखासे आसार खान्थि मानिनान
लोगोसेयैनो गोरोबना थायो । हाबा खुंनाय, फोरबो, गेलेनाय आरि गासिबो
खामानिखौ ज- जयै मावनो मोजां मोनो। जेब्लानो नसुंसेनि सोरबाया माबा
उसुबिदा जायो जों गावजों गाव हेफाजाब खालामलायो। गावनो थानाय
ओनसोलखौ एबा समाजखौ जेंना गैयाजासे सोलिबाय थानायनि थाखाय
साफ्रोमबो सोद्रोमाया गाव गावनि बिबानखौ फालियो ।
सोंनाय - 3 समाजारि जिउनि दाथाइया माब्ला गोरासिन जायो ?
फिन्नाय : न 'खर, सुबा, गामि आरिया समाजनि मोनफा मोनफा जथाइ। बे
समाजारि जथाइफोरनि गेजेराव जेसेबां गोरोबलायनाय, हेफाजाब होलायनाय
आरो बुजिलायनाय साननिया बांगोन समाजारि जिउनि दाथाइया इसेबांनो
गोरासिन जागोन ।
सोंनाय - 4 समाजारि खान्थि होनोब्ला मा बुजियो ?
फिन्नाय : समाजाव गुबुन गुबुन आसार-खान्थि, समाजारि खान्थि बाइदि
बाइदिबो थायो । गावआरि आरो समाजारि जिउनि बाइदि बिथिंआव जेंना
गैयाजासे खामानि मावलांनो माखासे आसार खान्थिया मुगानि उनाव मुगा
सोलिबोगासिनो दं। सम आरो आबहावानि लोगोआव गोरोबहोनानै माखासे
बेफोरनि एफा-एन सोलाय सोल'बो जायो, बेफोर आसार-खान्थिखौनों
समाजारि खान्थि 'बुडो। जेरै- हाबानि खान्थि, गोथैखौ जोबथा मान होना
खान्थि, फौरवो फालिनाय खान्थि बाइदि बाइदि ।
सोंनाय-5 समाजाव मा मा सुबुधि गुनफोरनि आंखालाव, गोबां जेंना
सोमजियो ?
फिन्नाय : समाजनि मानसिफोरनि अनलायनाय, हेफाजाब-होलायनाय,
122
लोगो बिजाब जो आरो जोंनि आबहावा (FOR CLASS V
बुजिलायनाय आरो बिदा-बिर्फ सानलायनाय आरि सुबुधि गुनफोरनि.
आंखालावनो समाव गोबां जेंना सोमजियो।
सोंनाय - 6 जोंनि समाजाव खोमसि फोथायथिनि सोमोन्दै लिए ।
फिन्नाय : खोमसि फोथायथिया जाबाय समाजनि मोनसे थाखोनि
मानसिफोरनि माखासे गोरोन्धि साननाय । माबेबा मोनसे आयदानि सोमोन्दै
मोजाडै आनजाद खालामालासिनो आरो गुदि खिथा नायबिजिरालासिनो
नंथारगौ होनना फोथायना लानायखौनो खोमसि फोथायथि होनना बुंनाय
जायो। बिदिन्थि महरै- हान्थिनाय समाव सिगांजों माउजि बारस लाडोब्ला
खैफोदगोनां सिन दिन्थिदों होनना फोथायो । सोरबा सोरबा सुबुडा गेदेर
बिफाडाव भुतआ बासा लायो एबा हरगेजेरनि खोमसियाव भुत ओंखारो होनना
गियो । गमामायै बेयो धार नडा । सुबुं समाजनि बयनिख्खुइ बानबुंथाइ गैथारि
साननायफोरनि मादाव गुबुन मोनसेया जाबाय दायना फोथायनाय। सोरबा हौवा
एबा हिनजावखौ समाजनि थाखाय खैफोद गोनां होनना साननानै, बिसोरनि
थाखायनो समाजाव बेराम-खाराम, दुखु दाहा सोमजियो होनना समाजनि
सुबुंफोरा साननानै लायो। बिब्दि हौवा एबा हिनजावखौ दायना-दायनि
साजायना गोबां सुबुङा लोगो नांना अनागार खालामनानै सिथारो।
बिब्दि रोखोमनि खोमसि फोथायनाय जाउनाव समाजाव मोनसे गेदेर
जेंना सोमजियो। सरासनम्रायै रांखान्थि बिथिङाव उनजानानै थानाय
ओनसोलनि एबा लेखा रोङि सुबुंनि गेजेराव बिब्दि खोमसि फोथायनाय
नुजाथियो । खोमसि फोथायनाया बानबुंधाइनि हेफाजाबै आरो बिगियानारि
साननाय हनायजों बाथ्राफोरखौ बिजिरना नायनायाव हेंथा होयो । बेनि
जाहोनाव मानसिनि मेलेम आरो सोलोनि जौगानाय जाया। बेबादियैनो जोंनि
समाजनि जौगानायाव हेंथा सोमजियो ।
सोनाय-7 समाजनि आथोन फारागथिनि सोमोन्दै लिर।
फिन्नाय : आथोन फारागथिनि ओंथिया हिनजावसा- हैवासानि गेजेराव
फाराग दिन्थिनाय । माब्लाबा नुनाय जायोदि बिगुमाया हिनजावसाखौ
123
लोगो बिजाब जो आरो जोंनि आबहावा (FOR CLASS-V)
न 'खरनि खामानियाव नांथाब होयो आरो हौवासाखौ फरायसालियाव
फरायनो थिनहरो। बेबादि फारागधि दिन्थिनानै गथ' - गथाइखौ समान खाबु
होनाय जाया । अदेबानि आथिखालाव बेसेननाङि आरो एंगारनो हायि गुदि
सोलोंथाइया गुदि मोनथाइ जानायखाय हिनजावसा-हौवासा बयबो समान
खाबु मोननो हादों । सिगां हिनजावसा हौवासानि गेजेराव समाजाव माखासे
सायख' नाय दङ 'मोनब्लाबो आथिखालाव हौवासा - हिनजावसानि गेजेराव
फारागथिफोरा खमायबोबाय । सोलोंथाइ, साखि आरियाव हौवासा-
हिनजावसाफोरनो समान मोनथाइ होनाय जादों।
सोंनाय-8. गथ' मावदांसानि सोमोन्दै हेंथायै सरकारा मा बिफाव लादों ?
फिन्नाय : आथिखालाव गथ' मावदांसानि थाखाय सरकारा गथ' मावदांसा
आइन दानानै गथ'खौ मावदांसा हिसाबै खामानियाव थिसननायखौ बन्द
खालामदों । बिसोरनि थाखाय जुनिया फरायसालि फसंनाय जादों। बेबादियैनो
लेखारोङि होखारनायनि थाखाय हादराव सोलोंथाइ मोनथाइ आइन- 2009,
थिसननानै सर्बशिक्षा अभिजान मिसननि गेजेरजो 6-14 बोसोर बैसोनि
गथ'नि थाखाय गुदि सोलोंथाइखौ गाहाइ खालामनाय जादों। बेनि
अनगायैबो गुबुन गुबुन सुबुं बिजों, जेरै- टि.भि., रेडिअ, फोसाव बिलाइ,
रादाब बिलाइ, लामानि फावधिना, पष्टार आरिनि गेजेरजोंबो राइजोनि
गेजेराव सांग्रांथि लाबोना जेंनाफोरनि रोदाखौ बुखुगारनायाव बिहोमा जगायो ।
गामि पण्चायत आरो बाइदि बाइदि गावगोसो सिबिग्रा आफादफोरा बे
जेंनाफोरनि सुखांनायाव हेफाजाब खालामनो हायो ।
124